Co za warsztat?
Czy znjąc czynniki determinujące budowanie zaufania ludzi do AI czy robotów, możemy zakładać, szacować, które z nich są dla poszczególnych grup odbiorców mniej lub bardziej istotne? Takie ćwiczenie zrealizowałam podczas konferencji FARI Brussels Conference 2025, w ramach warsztatu: Building Human–AI–Robot Cooperation.
Co się okazało?
- Uczestnicy dostrzegli oczywiście bardzo duży potencjał AI/robotyki, jednak ten potencjał jest możliwy tylko przy: jasnym zarządzaniu ryzykiem i dobrej regulacji.
- Kompetencje nie są problemem – problemem jest etyka, odpowiedzialność i przejrzystość.
- Najbardziej wrażliwi interesariusze (np. obywatele, pacjenci) mają niestety najmniejszą kontrolę nad danymi. To jest klasyczne przesunięcie władzy w kierunku instytucji i firm technologicznych.
- W każdej grupie pojawia się motyw „kompromis między bezpieczeństwem a przejrzystością”, wskazujący, że im bardziej system krytyczny i bezpieczny, tym może mieć większą tendencję do mniejszej przejrzystości.
- Cyberzagrożenia są wspólnym zagrożeniem dostrzeżonym we wszystkich grupach.
Ale po kolei, jak przebiegała nasza praca?
Uczestnicy warsztatu, losowali 3 case study:
- Unia Europejska wprowadza system, który umożliwia lekarzom w dowolnym kraju członkowskim dostęp do elektronicznej dokumentacji pacjenta. System oparty jest na sztucznej inteligencji, która automatycznie tłumaczy dane medyczne, rozpoznaje wzorce chorób i sugeruje możliwe terapie.
- Sieć logistyczna w UE wdraża autonomiczne drony i roboty magazynowe do transportu i obsługi przesyłek pomiędzy krajami sąsiedzkimi. System zarządzany jest przez platformę AI, która optymalizuje trasy, czas dostaw i zużycie energii.
- Miasta położone na granicy między sąsiednimi krajami współpracują w zakresie systemu zarządzania energią odnawialną. Algorytmy sztucznej inteligencji analizują dane z sieci energetycznych po obu stronach granicy, prognozują zapotrzebowanie i samodzielnie równoważą nadwyżki i niedobory.
Analizując te wykreowane przekłady wykorzystania interpretacyjnych, międzygranicznych systemów opartych na AI, mieli za zadanie zidentyfikowanie głównych wyzwań związanych z takimi wdrożeniami oraz głównych interesariuszy. Następnie przygotowywali SWOT oraz Trust Assessment Matrix. Matrix to narzędzie, służące do ocenienia poziomu znaczenia, dla poszczególnych interesariuszy, predefiniowanych czynników determinujących zaufanie: takich jak np. przewidywalność, transparentność, bezpieczeństwo, odpowiedzialność za błędy itp.
Wyniki SWOT
Jako mocne strony rozwiązań najczęściej wskazywali:
- Efektywność / optymalizacja procesów (energia, zdrowie, logistyka).
- Większa dostępność danych i informacja w czasie rzeczywistym.
- Redukcja kosztów i marnotrawstwa.
- Większa odporność i stabilność systemów.
- Wsparcie decyzji (np. medycznych lub operacyjnych).
Słabości - w wielu grupach pojawiają się te same obawy
- Brak transparentności systemu / black box AI.
- Zależność od danych oraz ryzyko ich złej jakości.
- Wysokie koszty wdrożenia.
- Nierówny dostęp, brak interoperacyjności.
- Wiele interesariuszy = trudności z koordynacją.
- Brak jasnych zasad odpowiedzialności.
- Największą słabością jest nieprzejrzystość systemów AI oraz problemy z zarządzaniem danymi. To prowadzi także do erozji zaufania.
Grupy dostrzegały szanse w:
- Lepszym planowaniu (np. energii, zdrowia).
- Współpracy / integracji danych / interoperacyjności europejskiej.
- Tworzeniu nowych usług i modeli biznesowych.
- Stabilności systemów krytycznych.
- Poprawie jakości usług publicznych.
- Rozwóju AI i robotyki wspierającej człowieka.
Zdefiniowane zagrożenia, powtarzały się u wszystkich grup:
- Cyberataki i naruszenia danych (dominujący motyw).
- Ataki na infrastrukturę krytyczną / punkty podatności.
- Błędy danych → błędne decyzje.
- Wysokie koszty wdrożeń / ryzyko nierówności.
- Brak akceptacji społecznej.
- Nieetyczne wykorzystanie technologii.
Można zatem zauważyć, że zagrożenia koncentrują się wokół bezpieczeństwa i odpowiedzialności systemowej – co bezpośrednio wpływa na poziom zaufania.
TRUST ASSESSMENT MATRIX – analiza międzygrupowa
Macierz zaufania pojawia się w każdej z 5 grup. Każda grupa oceniała w skali od 1 do 5, jak istotny, w budowaniu zaufania d systemu, jest wskazany czynnik dla konkretnej grupy interesariuszy (np. mieszkańców, firmy, regulatorów, lekarzy, policję, itp.)
Predefiniowano 8 kategorii:
Kategorie:
- Przewidywalność( Predictability)
- Kompetencja (Competence)
- Przejrzystość (Transparency)
- Bezpieczeństwo (Security)
- Odpowiedzialność (Responsibility)
- Zgodność z zasadami etycznymi (Ethical Alignment)
- Kontrola danych (Data Control)
- Doświadczenie użytkownika (User Experience)
Oczywiście wyniki przedstawione przez poszczególne grupy różniły się od siebie, nawet gdy analizowany był ten sam study case. Można jednak dostrzec wspólne trendy w przygotowanych przez uczestników analizach:
1. Przejrzystość
Najczęściej oceniana była nisko, jako czynnik, który nie ma wysokiego priorytetu w budowaniu zaufania.
2. Kontrola danych
W wielu grupach bardzo zróżnicowana – często oceniana nisko dla konsumentów/obywateli.
3. godność z zasadami etycznymi
Wskazywany jako mało istotny czynnik, szczególnie dla dużych firm/AI developerów.
4. Bezpieczeństwo
W kilku grupach oceniona wysoko, szczególnie dla operatorów np. energii, często dla instytucji publicznych lub dużych firm technologicznych.
5. Kompetencje
Wysoko oceniana zwłaszcza dla: firm technologicznych, operatorów infrastruktury, lekarzy / instytucji zdrowia (str. 3).
6. Przewidywalność
Często określana, jako istotna z wysokimi notami, zwłaszcza gdy chodzi o ustalone role (np. regulator, operator systemu).
Analizuąc przygotowane matryce można dostrzec także, że grupy spójnie uznały, że
- Interesariusze tacy jak Instytucje publiczne / regulatorzy, wysoko cenić będą bezpieczeństwo i przewidywalność, a niżej przejrzystość i zgodność z zasadami etycznymi
- Dla firm; wysokie znaczenia będą mieć kompetencje, niska natomiast przejrzystość i zgodność z zasadami etycznymi
- Konsumenci / obywatele, uczestnicy warsztatów przewidują, że dla nich kontrola danych – będzie miała niskie znaczenie, za to będą wyżej cenić wpływ doświadczenie użytkownika (user experience)na budowę zaufania.
Myślę, że można pokusić się o następujące podsumowanie:
- Uczestnicy dostrzegli oczywiście bardzo duży potencjał AI/robotyki, jednak ten potencjał jest możliwy tylko przy: jasnym zarządzaniu ryzykiem i dobrej regulacji.
- Kompetencje nie są problemem – problemem jest etyka, odpowiedzialność i przejrzystość.
- Najbardziej wrażliwi interesariusze (np. obywatele, pacjenci) mają niestety najmniejszą kontrolę nad danymi. To jest klasyczne przesunięcie władzy w kierunku instytucji i firm technologicznych.
- W każdej grupie pojawia się motyw „kompromis między bezpieczeństwem a przejrzystością”, wskazujący, że im bardziej system krytyczny i bezpieczny, tym może mieć większą tendencję do mniejszej przejrzystości.
- Cyberzagrożenia są wspólnym zagrożeniem dostrzeżonym we wszystkich grupach.
Zdjęcie: Katja Anokhina na Unsplash.